دانشمندی ایرانی که حتی در لحظه مرگ در طلب علم بود!

محمدِ بیرونی، فرزند احمد، معروف به ابوریحان، دانشمند برجسته ایرانی، در سال 362 ق در حومه شهر «کاث» پایتخت خوارزمشاهیان دیده به جهان گشود و چون در حومه این شهر به دنیا آمده بود، او را بیرونی لقب دادند.

ابوریحان در سال 387ق وطن را به قصد بخارا ترک کرد و در آن جا از حمایت معنوی منصور سامانی برخوردار شد. در 388 ق اثر مهّم خود «الآثار الباقیه عن القرون الخالیه» را که در مورد تاریخ است، به رشته تحریر درآورد. او هفت سال به عنوان رایزن و ستاره شناس در خدمت خوارزمشاه ابوالعباس مأمون بن مأمون بود.

از ابوریحان بیرونی، کتاب ها، رسالات و مجموعه مقالات گوناگونی به جا مانده است. برخی از تاریخ نگاران، تعداد آن ها را بالغ بر 180 عنوان ذکر کرده اند که 115 عدد از آن ها در نجوم، ریاضیات، هندسه و علوم مربوط به این موضوعات بوده است. برخی از مهم ترین آثار او عبارتند از: تحقيق ماللهند؛ موضوع اين كتاب مذهب و عادات و رسوم هندوان و نيز گزارشي از سفر به هند است. قانون مسعودی؛ كتابي است در نجوم اسلامي شامل يازده بخش. در اين كتاب بخش هايي مربوط به مثلثات كروي و نيز زمين و ابعاد آن و خورشيد و ماه و سيارات موجود است. التفهيم لاوايل صناعت التنجيم؛ اين كتاب نيز در نجوم و به فارسي نوشته شده است و براي مدت چند قرن متن كتاب درسي براي تعليم رياضيات و نجوم بوده است.

ابوریحان بیرونی، پس از سال ها تلاش و کوشش در راه علم و فضیلت، در روز جمعه 2 رجب سال 440 ق بدرود حیات گفت. گفته می شود او در اواخر عمر، هم نابینا و هم ناشنوا شده بود، ولی در مورد محل وفاتش اختلاف است و محلّ آن مشخص نیست.